Сейхун-инфо.кз

Кесеқап – кесе салатын қалта. Дәстүрлі қазақ қоғамында көшіп-қонуға лайықталып басқұрдан, былғарыдан жасалған. Кесеқап аяққап, қолдорба сияқты төртбұрышты етіп жасалмайды. Ұзындау келген тоқылған жалпақ басқұрға кесе сиятындай етіп қалта тігеді де әр қалтаға кесе салып, сынбайтындай етіп орауға лайықталып жасалады. Оны қалташық деп атайды. Қалташықтар кейде жалпақ басқұрдың орта шеніне тігіледі де, екі жиегін айқастырып орауға лайықталып жасалады. Кесеқаптың сыртынан байлайтын бауы болады. Кейін кесеқаптарды былғарыдан да жасайтын болды.

Қазақ шеберлерінің қолынан шыққан, теркеш, кесеқап, шынықап деп аталатын мүліктің тарихы өте қызық. Кесеқаптың пайда болуы ХVIII ғасырда қазақ арасында қытайдың фарфор ыдыстары кеңінен тарай бастаған мезгілге сәйкес келеді.

Поляк революционері Адольф Янушкевич қазақ даласына жер аударылып, олардың салт-дәстүрі, тұрмысы туралы күнделік жазғаны белгілі. Сонда 1846 жылы қазақтардың өзіне қымызды қытай ыдысына құйып бергендігі туралы деректер бар.

Ол кезде қытайдың фарфор, фаянс ыдыстары өте қымбат бағаланатын әрі әркімнің қолына түсе бермейтін. Сондықтан осындай бұйымдарды сындырып алмау үшін қазақтар мен Орта Азия шеберлері ағаштан, шиден, тобылғыдан иіп, тоқып, теріден, көннен кесеқаптар жасап, фарфор ыдыстарды соның ішіне сақтап тасымалдайтын болған. Көшіп-қонып жүргенде шыны кеселер қирап қалмас үшін халық шеберлерінің қиялынан туған кесеқаптың сапасы жоғары болған. Кесеқаптардың «сыңаремшек», «қосемшек», «үшемшек» деген түрлері болады. Сонымен қатар теріден, киізден, қайыңның қабығынан жасалған түрлері де бар.

Кесеқаптың бетін жас қозы терісін илеп жабыстырып, әшекей бұйымдармен безендірген, жиегіне жас құлынның жалы (қылы) жабыстырылған, себебі құлынның қылы шаң тозаңды өткізбеген.

Қазалы қаласындағы Ғани Мұратбаевтың мемориалдық музейінде сақталған кесеқап аралдық қолөнер шебері Құдайберген Құлманбетовтен 2004 жылы музейге сыйға алынды.

Осындай мәні терең тұрмыс құралдары, өкінішке қарай, музейде ғана сақталған. Тұрмысқа қажетті кешегіміз бен бүгініміздің айғағы боларлық басқа құралдардың сыры қалың жұртшылыққа мәлім емес. Көнеден сыр шертер, ескіні еске салатын жәдігерлерімізді музейге сыйға тартуларыңызды және музей қонағы болуға шақырамыз.

Әлібек СЕРАЛЫ,

Ғани Мұратбаевтың мемориалдық
музейінің қор сақтаушысы.