Сейхун-инфо.кз

XIX ғасырдың екінші жартысында Сыр бойы қазақтары патша үкіметіне номиналды түрде ғана бағынышты болды. Сырдарияның жоғары ағысында Қоқан хандығы, төменгі ағысында Хиуа хандығы өз шапқыншылықтарын жиі жүргізіп отырды. Қоқандықтар Түркістанды жаулап алғаннан кейін 1814-1817 жылдары Шымқорған, Күмісқорған, Жөлек, Жаңақорған бекіністерін салды. Бұл бекіністердің басты орталығы – Ақмешіт бекінісінің шамамен 1817 жылы іргесі қалана бастайды.

Ақмешіт бекінісі 1830-1840 жылдар аралығында Сыр бойы қазақтарының төл қаласы, сыртқы жаулардан қорғанышы ретінде елдің есінде жатталды. Сондай-ақ, ілім мен білімнің ошағы, қалалық мәдениеттің бастау негізі бола білді. Қаланы барлау жұмыстарынан соң генерал-губернатор Василий Перовский «Ақмешіт – маңызды бекініс, ақылмен салынған, алынуы қиын қамал» деген екен. Бұл уақытта қала Хиуа хандығының ықпалында еді.

Ресей империясының Сыр бойына емін-еркін енуіне Ақмешіт бекінісі негізгі тосқауыл болды. Өйткені, патша өкіметінің Сырдария мен оған іргелес жатқан қазақ жерлерін жаулаудағы стратегиясы мен тактикасы Хиуа хандығының мүддесіне қарама-қайшы келді. Сондықтан патша әкімшілігі Хиуа хандығымен арадағы қарым-қатынасты қасақана шиеленістіріп, оған қарсы әскери жорықтар ұйымдастырды. Орынбор бағытынан оңтүстікке қарай ішкерілеп кіруге әрекеттер жасайды.

Патша өкіметі Сыр бойындағы Хиуа хандығының ықпалын әлсірету мақсатында ру билеушілерін пайдалануға тырысты. Патша әкімшілігі қарамағындағы қазақтардың ру басшыларына — Хиуа хандығының билігін мойындаған қазақ ауылдарына барымта жасауға және одан түскен олжаны өздеріне қалдыру туралы көптеген нұсқау береді.

Патшалық Ресейдің Сыр бойы аймағын өзінің ықпалына қаратуға арналған саясатының нәтижелі болуы 1833 жылы В.Перовскийдің Орынбор әскери губернаторлығы қызметіне келуімен тығыз байланысты. Ол келген бойда Хиуа хандығына қарсы белсенді саясат ұстанды. В.Перовский хиуалық көпестерді қасақана тұтқынға алып екі елдің арасындағы саяси қатынасты әдейі шиеленістірді.